Το νεοσύστατο Σώμα αποτελούσε συμπληρωματικό μέρος του Στρατού επειδή ασκούσε στρατονομικά καθήκοντα και γιατί η πα¬γίωση της δημόσιας τάξης και ασφάλειας απαιτούσε σε πολλές περι¬πτώσεις σύμπραξη με το Στρατό.
Η πρώτη δύναμη της Χωροφυλακής προερχόταν από τον κύκλο των αγωνιστών του ’21. Την αποτελούσαν ο Αρχηγός, 25 Αξιωματικοί, 103 Ενωμοτάρχες, 800 Χωροφύλακες πεζοί και 120 έφιπποι. Η επι¬λογή των Αξιωματικών έγινε προσωπικά από τον πρώτο Αρχηγό του Σώματος Γάλλο φιλέλληνα και Συνταγματάρχη Φραγκίσκο Γκραγιάρ, ο οποίος είχε πάρει μέρος στην Επανάσταση από την αρχή μέχρι το τέλος της και ήταν γνώστης προσώπων και πραγμάτων.
Ο Γκραγιάρ, εκτός από τις ικανότητες και το ήθος των πρώτων στελεχών, έλαβε υπ’ όψιν του και τις ιδιαίτερες κλίσεις και ενασχο-λήσεις τους στην επαναστατική περίοδο.
Από τον κύκλο των μαχίμων Αξιωματικών ιδιαίτερα μνημονεύονται οι:
Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος,
Μήτρος Δεληγιώργης,
Νικόλαος Πετιμεζάς,
Αντώνιος Μαυρομιχάλης,
Μιχαήλ Σισίνης,
Ηλίας Πανάς
.Γεώργιος Κλεώπας,
Ιωάννης Βελέντζας,
Δημήτριος Κουτσογιαννόπουλος
Νικόλαος Φιλάρετος,
Νικόλαος Τζαλακώστας
Μιχαήλ Μόστρας
,Μιχαήλ Γρίβας,
Βασίλειος Δραγών,
Γεώργιος Μανιάτης κ,ά.
Τον κύκλο των διανοουμένων Αξιωματικών, αντιπροσώπευαν στελέχη που είχαν διακόψει τις σπουδές τους για να πάρουν μέρος στην Επανάσταση. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι :
Υπομοίραρχοι Δημήτριος ΤζΊνος, σπουδαστής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βιέννης, Κωνσταντίνος Γενοθέλης και Γεώργιος Κροκίδας, σπουδαστές της Νομικής Σχολής της Ιονίου Ακαδημίας, οι σπουδαστές Ιερολοχίτες του Δραγατσανίου Δημήτριος Καρπούνης και Γεώργιος Πτολεμαίος και ο Μοίραρχος Γεώργιος Βοϊνέσκος. Ο τελευταίος μετά την αποστρατεία του, υπήρξε για αρκετά χρόνια πρεσβευτής της Ελλάδας στο Βουκουρέστι.
Προσεκτική ήταν και η επιλογή των κατωτέρων οργάνων, που έπρεπε να έχουν 14χρονη τουλάχιστον πολεμική δράση, έντιμη απόλυση από τις τάξεις του Στρατού, γνώση γραφής και ανάγνωσης και ηλικία 20 – 45 ετών. Η διεύρυνση του ορίου ηλικίας έγινε σκόπιμα για να ικανοποιηθούν όσοι επίλεκτοι αγωνιστές του ’21 δεν είχαν απορ¬ροφηθεί από τον περιωρισμένο σε δύναμη τακτικό Στρατό. Αξίζει νσ σημειωθεί ότι οι πρώτοι Αξιωματικοί Χωροφυλακής λογίζονταν ως ανώτεροι κατά ένα βαθμό από τους ισόβαθμους τους στρατιωτικούς.
Το έργο της Χωροφυλακής στην οθωνική περίοδο υπήρξε εξαιρε¬τικά δύσκολο, στα πλαίσια μιας γενικότερης δυσχέρειας για την οργάνωση και λειτουργία του νεοσύστατου κράτους. Οι Υπηρεσίες του Σώματος αντιμετώπιζαν τεράστιες δυσχέρειες για την επιβολή της τάξεως σ’ ένα λαό που βρισκόταν σε συνεχή αναταραχή, επη¬ρεασμένος καθώς ήταν υποσυνείδητα από τη μακροχρόνια συνήθεια του να αντιδρά ποικιλότροπα στην καταπιεστική τουρκική διοίκηση Ακόμα αντιδρούσε ενσυνείδητα από την παραγνώριση των θυσιών του στον απελευθερωτικό αγώνα, την οικονομική καχεξία, την πα¬ρουσία άσχετων με την ελληνική πραγματικότητα Βαυαρών και Ελ¬λήνων της διασποράς σε καίριες θέσεις και γενικά από την ταύτιση του οθωνικού καθεστώτος με τις κρατικές λειτουργίες σε όλες τις βαθμίδες τους.
Κάτω από τις συνθήκες αυτές, πολύ γρήγορα εκδηλώθηκαν ομα¬δικές και ατομικές φυγόκεντρες τάσεις από τη νομιμότητα, που εξελίχθηκαν σε ολοκληρωτική άρνηση της κρατικής εξουσίας, περι¬στασιακά με τη μορφή των επαναστάσεων, και μόνιμα με την τροπή στη ληστεία.
Σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση της ληστείας διαδραμάτισε η αντιφατική και ανεδαφική σε πολλά σημεία της σχετική νομοθεσία, καθώς και η δημιουργία μιας δυσκίνητης και ετερόκλητης καταδιω¬κτικής πολυαρχίας. Τα διάφορα στρατιωτικά και παραστρατιωτικά σώματα όπως:
 η Εθνοφυλακή (1833 -1879),
 η Οροφυλακή (1838 -1854) και
 η Επικουρική Χωροφυλακή (1854 – 1906), αποτελούσαν τα αλληλοσυγκρουόμενα ημίμετρα στην αντιμετώπιση του σοβαρού αυτού κοινωνικού προβλήματος.
Προέκταση της πολυαρχίας αυτής αποτέλεσαν η Δημοτική Αστυνομία και η Διοικητική Αστυνομία. Μέχρι να αναθεωρηθούν (1893) οι πρόχειρα οργανωμένοι, ελλειματικοί σε δύναμη και τοπικού χαρα-κτήρα αστυνομικοί αυτοί θεσμοί η Χωροφυλακή είχε την αποφασιστική αρμοδιότητα σε σοβαρά θέματα τάξεως και ασφαλείας.
Είναι δε χαρακτηριστικό ότι στην ίδια περίοδο οι απώλειες του Σώματος μόνο στον αγώνα κατά της ληστείας, έφτασαν τους 700 περίπου Χωροφύλακες σε σύνολο δυνάμεως 3.900 περίπου ανδρών.
Η συμμετοχή της Χωροφυλακής στην άκαιρη και πρόχειρα οργανωμένη Ηπειροθεσσαλική Επανάσταση του 1854, σήμανε την αρχή μιας σειράς από αλυτρωτικούς αγώνες. Η τότε Κυβέρνηση Κριεζή. μέσω του Υπουργού Στρατιωτικών Σκαρλάτου Σούτσου, ανάθεσε τις προπαρασκευαστικές ενέργειες σε Αξιωματικούς Χωροφυλακής που υπηρετούσαν σε παραμεθόριες περιοχές. Στη φάση των πολεμικών συγκρούσεων έλαβαν μέρος ως επικεφαλής εθελοντικών σωμάτων ο ταγματάρχης Ηλίας Πανάς στην περιοχή της Αρτας και ο Μοίραρχος Νικόλαος Φιλάρετος στην περιοχή του Πηλίου.
Η εξέλιξη της Χωροφυλακής από την έξωση του Όθωνα μέχρι τις αρχές του αιώνα μας, είναι παράλληλη και στενά συνυφασμένη με τις γενικότερες εξελίξεις που σημειώθηκαν πάνω σε εθνικά, κοινωνικά και διοικητικά θέματα.
Η συμμετοχή της Χωροφυλακής στους αλυτρωτικούς αγώνες συνεχίσθηκε στην Κρητική Επανάσταση του 1866 – 69, με τη μετάβαση από τις τάξεις της εθελοντών στην αγωνιζόμενη Μεγαλόνησο. Περισσότερο πολυπρόσωπη και οργανωμένη υπήρξε η συμμετοχή του Σώματος στη δεύτερη « Ηπειροθεσσαλική Επανάσταση του 1878 », που παρά την αποτυχία της, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την κατοπινή στάση των Μεγάλων Δυνάμεων πάνω στα τότε εκκρεμή εθνικά μας θέματα.
Ιδιαίτερη επαναστατική δράση ανέπτυξαν ως επικεφαλής σωμάτων εθελοντών στη Θεσσαλία ο Αντιμοίραρχος Ζήσιμος Μπασδέκης και ο Υπομοίραρχος Αχιλλέας Βελέντζας και στην Βόρειο Ήπειρο ο Αντιμοίραρχος Γεώργιος Στεφάνου. Η ενσωμάτωση τρία χρόνια αργότερα της Θεσσαλίας και της περιοχής ʼρτας, σήμανε νέα επέκταση των Υπηρεσιών του Σώματος με ταυτόχρονη αύξηση της δυνάμεως σε όλους τους βαθμούς της ιεραρχίας.
Σταθμό στην οργανωτική εξέλιξη της Χωροφυλακής, αποτέλεσε η κατάταξη μετά το 1880 Ενωμοταρχών Α’ και Β’ τάξεως, πτυχιούχων και τελειόφοιτων, αντίστοιχα, της Νομικής Σχολής, Το μέτρο αυτό, που ίσχυσε μέχρι το 1918, έχει και μεγάλη ιστορική σημασία, επειδή αρκετά από τα στελέχη αυτά, κατέχοντας αργότερα ηγετικές θέσεις στη Χωροφυλακή, υπήρξαν για πολλά χρόνια οι αναμορφωτές του αστυνομικού θεσμού στην Ελλάδα. Εξίσου σπουδαίο μέτρο ήταν και η κατάταξη μετά το 1895 Υπενωμοταρχών καθώς και Ενωμοταρχών Β’ τάξεως, 2ετών, 3ετών, και4ετών αντίστοιχα της Νομικής Σχολής,
Στη μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1896 – 97 και στον άτυχο για την Ελλάδα πόλεμο του 1897, η Χωροφυλακή πήρε ενεργό μέρος με την αποστολή στην Κρήτη εθελοντικών σωμάτων με επικεφαλής τους τότε Μοιράρχους Νικόλαο Τρουπάκη και Παύλο Ραζέλο. Στις πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή ʼρτας, πήρε μέρος ένα Τάγμα Χωροφυλακής, που σημείωσε περιφανή νίκη στην ιστορική μάχη του Γριμπόθου με τίμημα 3 νεκρούς και 35 τραυματίες. Αξιοσημείωτη ήταν και η δράση των σωμάτων με επικεφαλής τους Υπομοιράρχους Σπύρο Σπυρομήλιο και Αχιλλέα Βελέντζα.
Αξιωματικοί Χωροφυλακής έδρασαν και στο Μακεδόνικο αγώνα. Ο Μοίραρχος Τρουπάκης υπήρξε ένα από τα 12 μέλη του Συμβου¬λίου που είχε αναλάβει την συγκρότηση, προώθηση και ανεφοδια¬σμό των εθελοντικών σωμάτων Μακεδονομάχων, στα οποία συμμε¬τείχαν και άνδρες του Σώματος. Στο εσωτερικό της κατεχόμενης Μακεδονίας διακρίθηκαν ως αρχηγοί σωμάτων :
ο Υπομοίραρχος Σπυρομήλιος και ο Ανθυπομοίραρχος Βασίλειος Πανουσάπουλος και ως ομαδάρχες οι Ενωμοτάρχες και μετέπειτα διαπρεπείς Αξιωματικοί Ιωάννης Μαρούδας και Γεώργιος Κουτρουβίδας

Το 1906, η Χωροφυλακή ανάλαβε την αστυνόμευση σε ολόκληρη την Επικράτεια, όπου ιδρύθηκαν Αστυνομικές Επιθεωρήσεις, Διευ¬θύνσεις, Τμήματα και Σταθμοί.
Επακολούθησε η έκδοση μιας σειράς κανονιστικών διαταγμάτων με τα οποία αυξήθηκε η δύναμη του Σώματος, ιδρύθηκαν Σχολές Χωροφυλακής σε μόνιμη βάση και καθιερώθηκε για πρώτη φορά η επιστημονική διερεύνηση του εγκλήματος με την δημιουργία της << Υπηρεσίας Σημάνσεως ».
                                                                      10ετία 1912 – 1922
Στη 10ετία 1912 – 1922, το έργο της Χωροφυλακής υπήρξε πολυ-διάστατο και εξαιρετικά δύσκολο. Με την ιδιότητα του ενεργού μέ¬ρους του Στρατού, συγκρότησε ανάλογα με τις περιστάσεις Στρατο-νομικά αποσπάσματα, ανταρτικά – επαναστατικά σώματα και ανεξάρτητα Συντάγματα και Τάγματα, παίρνοντας μέρος :
στους Βαλκανικούς πολέμους,
στον Βορειοηπειρωτικό αγώνα,
στην αντιμετώπιση κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο της Γερμανοβουλγαρικής εισβολής στη Μακεδονία,
στις επιχειρήσεις για την ανακατάληψη της Μακεδονίας και την απελευθέρωση της Δυτικής Θράκης και
στις εκστρατείες της Ουκρανίας, της Μ. Ασίας και της Ανατολικής Θράκης.
Με την ιδιότητα του ένοπλου Αστυνομικού Σώματος, εξασφάλισε την τάξη και την ασφάλεια στις απελευθερούμενες περιοχές με τη λειτουργία στατικών και μεταβατικών Υπηρεσιών. Το έργο του Σώματος στον τομέα αυτόν έχει ιδιαίτερη ιστορική σημασία επειδή συνδέεται με λεπτούς χειρισμούς των τότε Ελληνικών Κυβερνήσεων, που αντιμετώπιζαν χωρίς παραβίαση συμμαχικών δεσμεύσεων ή εγκατάλειψη διπλωματικών ελιγμών, τις διάφορες ξενοκίνητες οργανωμένες ταραχές και κάθε είδους υπονομεύσεις με πράξεις βίας, που αποσκοπούσαν στην αποσταθεροποίηση της εθνικής κυριαρ¬χίας στις περιοχές αυτές. Βαρύτατες υπήρξαν οι απώλειες του Σώματος στην πολυτάραχη αυτή ΙΟετια. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι σε σύνολο 5.000 περίπου ανδρών που πήραν μέρος στον Μικρασιατικό αγώνα μόνο οι νεκροί και οι αγνοούμενοι έφθασαν τους 1.185.
Η εμπλοκή του Σώματος σε μακροχρόνιες πολεμικές επιχειρή¬σεις, ο διπλασιασμός της Ελληνικής επικρατείας, η διασπορά επίλεκτου προσωπικού του σ’ ένα τεράστιο γεωγραφικό χώρο και η κάλυψη των κενών με κληρωτούς του Στρατεύματος, δημιούργησαν σοβαρό πρόβλημα στην καθημερινή αστυνόμευση.
                                                                        περίοδος 1922 – 1940
Η περίοδος 1922 – 1940 αποτελεί για το Σώμα ένα μεταβατικό στάδιο κατά το οποίο παλαιά χρονίζοντα προβλήματα δημοσίας ασφαλείας όπως η ληστεία, η ζωοκλοπή, η παράνομη οπλοφορία κ.λ.π. υποχωρούν σταδιακά και τη θέση τους παίρνουν άλλα, που βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο του αστυνομικού ενδιαφέροντος.
Παρά τα στασιαστικά κινήματα και τις εναλασσόμενες δικτατο¬ρίες που ταλαιπώρησαν τη Χώρα σε ολόκληρη σχεδόν τη διάρκεια του μεσοπολέμου, η Χωροφυλακή κατόρθωσε να εξελιχθεί σ’ ένα σύγχρονο για την εποχή του Αστυνομικό Σώμα
                                                                            10ετία 1940 – 1950

Η 10ετία 1940 – 1950 υπήρξε για τη Χωροφυλακή η πιο δύσκολη στην μακροχρόνια πορεία της. Στον Ελληνοίταλικό πόλεμο του 1940 – 1941, μηχανοκίνητα και πεζοπόρο τμήματα της ακολούθησαν τον Στρατό στην προέλαση στο εσωτερικό της Αλβανίας, όπου λειτούργησαν στατικές και μεταβατικές Υπηρεσίες. Έκτακτες αποστολές ανέλαβε και στο εσωτερικό της Χώρας (Αεράμυνα, ασφάλεια στρατιωτικών και κοινωφελών εγκαταστάσεων, μεταγωγή – φρούρηση αιχμαλώτων, συνοδεία εφοδιοπομπών, αντιμετώπιση επισιτιστικών αναγκών, απόκρυψη αρχαιοτήτων, φυγάδευση του αποθέματος χρυσού της Τράπεζας Ελλάδας, πρόληψη – καταστολή εκτρόπων και λεηλασιών μετά την κατάρρευση του μετώπου κ.λ.π.)
Με την έναρξη της Γερμανικής εισβολής ένας μεγάλος αριθμός ανδρών που υπηρετούσαν στη Θράκη και τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, διέφυγε στη Μ Ανατολή και εντάχτηκε στις λοιπές εθνικές δυνάμεις που είχαν καταφύγει εκεί μαζί με την Κυβέρνηση για να συνεχίσουν τον αγώνα.
                                                                            Η Μάχη της Κρήτης
Στη μεγάλη μάχη της Κρήτης (20 – 28 Μαΐου 1941) η συμβολή της Χωροφυλακής οτην άμυνα του νησιού υπήρξε αποφασιστική. Οι ά¬τρες των κατά τόπους Υπηρεσιών, τέθηκαν επικεφαλής των κατοίκων και πρόσφεραν το αίμα τους θυσία στο βωμό της εθνικής υπερηφάνειας. Ακόμα, ένα Τάγμα της Σχολής Χωροφυλακής Ρεθύμνου, που χε πρόσφατα μεταφερθεί απ την Αθήνα με διοικητή τον ταγματάρχη Ιάκωβο Χανιώτη, κράτησε την από αέρος γερμανική εισβολή μακριά απ’ το Ρέθυμνο για ένα ολόκληρο δεκαήμερο, γράφοντας στην Κρητική Εποποιία μοναδικές σελίδες αυταπάρνησης και ανδρείας
Τη συμμετοχή του στην άμυνα της Κρήτης, το Σώμα, την πλήρωσε με βαρύτατο φόρο αίματος και ομαδικές ομηρίες.
Μετά την πλήρη επικράτηση των Γερμανών, η Χωροφυλακή, όπως όλες οι Αστυνομίες των χωρών της κατεχόμενης Ευρώπης, παράμεινε στη θέση της, ενώ μεγάλο μέρος της δύναμης της διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Στις πόλεις και στην ύπαιθρο, ενίσχυσε με κάθε τρόπο τις ομάδες και Οργανώσεις Εθνικής Αντίστασης.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, μέρα με τη μέρα, αυτή η «διαρροή» προς τη Μ Ανατολή και την ύπαιθρο γινόταν όλο και μεγαλύτερη για να φτάσει, το Σώμα, στην τελευταία κατοχική περίοδο στο 1/5 της προπολεμικής του δύναμης.
Βασικά το έργο της Χωροφυλακής στην κατοχική περίοδο μπορούμε να το κατατάξουμε σε υποτυπώδες αστυνομικό κάτω από την ασφυκτική πίεση των κατακτητών και την τραγικότητα των περιστά¬σεων, πολεμικό στις συμμαχικές επιχειρήσεις στη Μ. Ανατολή, τη Β Αφρική και τη Ν. Ιταλία και αντιστασιακό στις πόλεις και την ύπαιθρο, όπου χιλιάδες άλλοι Έλληνες κάθε πολιτικής τοποθέτησης, έδιναν τον καλύτερο εαυτό τους για την αποτίναξη του αξονικού ζυγού.
Το 1950 όμως, αρχίζει μια νέα περίοδος στην ιστορία του Σώματος. Μέσα από τα ερείπια της δεκάχρονης συμφοράς προβάλλει πια κοινή η θέληση για ειρήνη, γαλήνη, εθνική ανασυγκρότηση. Μπρος στη νέα αυτή ιστορική πρόκληση, η Χωροφυλακή πρώτη θα ριχτεί στη μάχη της ειρήνης την οποία και θα κερδίσει Αναδιαρθρώνει ταχύτατα και εκσυγχρονίζει τις Υπηρεσίες της, εκπαιδεύει και με¬τεκπαιδεύει το προσωπικά της με γοργά ρυθμό στις σύγχρονες μεθόδους της αστυνομικής επιστήμης και με τη βοήθεια της Πολιτείας εξοπλίζεται με τα πιο σύγχρονα τεχνικά μέσα. Σήμερα αμιλλάται επάξια τα περισσότερα σύγχρονα Αστυνομικά Σώματα του κόσμου και από πλευράς αποτελεσματικότητας στη δράση της κατέχει πρω¬τεύουσα θέση. γιατί έχει το μικρότερο ποσοστό ανεξιχνίαστων σο¬βαρών εγκλημάτων σε διεθνή κλίμακα. Η Χωροφυλακή, περιβαλλό¬μενη από την πλήρη εμπιστοσύνη του Ελληνικού Λαού. έχει εξασφα¬λίσει στη Χώρα και στο χώρο ευθύνης της (99,9% σε έκταση και 80% σε πληθυσμό) πλήρως την έννομη τάξη, που όπως είναι γνωστό αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της ζωής του Έθνους.
 Οι  εθνικές προσφορές και θυσίες του Σώματος αποτέλεσαν  εγγύηση για τον Έλληνα πολίτη, η συνεχής συνεργασία με τον οποίο ηταν  βασική προϋπόθεση για την επιτυχή εκπλήρωση της αποστολής της Αστυνομίας, ότι η Χωροφυλακή φάνηκε αντάξια και της ιστορίας της και της εμπιστοσύνης του. Στάθηκε , όπως πάντα, άγρυπνος φρουρός της ησυχίας, της γαλήνης και της τάξης, εφαρμόζοντας το Νόμο με αντικειμενικότητα, αμεροληψία και δικαιοσύνη και υπερασπιζόμενη με κάθε θυσία τους θεσμούς της Πατρίδας, τα ατομικά δικαιώματα του πολίτη και το δημοκρατικό πολίτευμα της Χώρας.
φωτ (Τμήμα Χωροφυλακής με επικεφαλής τον τότε Υπομοίραρχο Μανωλκίδη κατά την είσοδο στην απελευθερούμενη Θεσσαλονίκη ( πίνακας Χωροφ Δ. Ζαβερδινού απο ιστορική φωτογραφία )( Ημερολόγιο Χωροφυλακής 1983 επετειεακό γαι τα 150 χρόνια της Χωροφυλακής 1833-1983 )